Του Γιώργου Φραντζέσκου*

Πως καθορίζεται το επίπεδο υγείας ενός λαού;

Σύμφωνα με τις μελέτες της ΠΟΥ η ιατροφαρμακευτική περίθαλψη συμμετέχει στην υγεία ενός λαού κατά 15% ενώ το κοινωνικό και οικονομικό περιβάλλον μέσα στο οποίο ζούμε κατά 85%. Η ΠΟΥ καθορίζει το επίπεδο υγείας ενός λαού με τους κοινωνικούς προσδιοριστές της υγείας που είναι: η εργασία, το εισόδημα, το εργασιακό stress και το άγχος της καθημερινότητας, η επαρκής και ποιοτική διατροφή, οι συνθήκες διαβίωσης, στέγασης, θέρμανσης, πρόσβασης σε ηλεκτρικό ρεύμα και νερό, η ασφαλής μετακίνηση, οι κοινωνικές συναναστροφές, η σχέση με εξαρτησιογόνες ουσίες, κλπ.

Τι έχει γίνει λοιπόν με όλα αυτά, τα χρόνια του Μνημονίου; Έχουμε αφενός την δυσκολία πρόσβασης στην ιατροφαρμακευτική περίθαλψη (αύξηση ανασφάλιστων, που σκέφτονται το κόστος πρόσβασης στα Δημόσια νοσοκομεία, διάλυση ΠΦΥ, αύξηση συμμετοχής των ασφαλισμένων στα φάρμακα) και αφετέρου δραματική επιδείνωση των κοινωνικών προσδιοριστών της υγείας: αύξηση των αστέγων, τη διακοπή του ηλεκτρικού ρεύματος, την έλλειψη θέρμανσης, τον υποσιτισμό,, την εργασιακή καταπόνηση και εκμετάλλευση κλπ

Αν θέλουμε να μιλήσουμε πιο ειδικά για το επίπεδο υγείας ενός λαού, οι δείκτες που το ορίζουν είναι κυρίως τρεις: ο Ετήσιος αριθμός θανάτων, η Βρεφική θνησιμότητα, και το Προσδόκιμο ζωής.

Ι. Ετήσιος αριθμός θανάτων

Ο αριθμός των νεκρών της ελληνικής κρίσης την πενταετία 2008 -2012 σε σχέση με τη πενταετία 2003-2007 είναι αποκαλυπτικός 22500 επιπλέον θανάτοι (αριθμός μεγαλύτερος από τον πληθυσμό του Αγίου Νικολάου), σε ένα πληθυσμό που έχει συρρικνωθεί κατά 300000 περίπου. Μελέτη Harvard: 40% περισσότερες πιθανότητες να πεθάνουν πρόωρα οι ανασφάλιστοι!

Τα αποτελέσματα μιας πρόσφατης έρευνας δείχνουν ότι η οικονομική κρίση επηρέασε το 50% των ασθενών στη δυνατότητα αγοράς φαρμάκων και το 30% στη συχνότητα λήψης των. Αυτό μαζί με αυτά που ανέφερα προηγουμένως δίνουν μια εξήγηση για την αύξηση του αριθμού θανάτων.

ΙΙ. Βρεφική θνησιμότητα

– Η βρεφική θνησιμότητα η οποία από το 1950 παρουσίαζε συνεχή μείωση και η οποία ήταν μεταξύ των τριών μικρότερων στο κόσμο το 2008, το 2012 σε σχέση με το 2008 έχουμε 100 επιπλέον θανάτους βρεφών. ( αλλά και το ποσοστό γεννήσεων νεκρών εμβρύων παρουσίασε αύξηση κατά 21% από το 2008 έως το 2011)

ΙΙΙ. Προσδόκιμο ζωής

– Για το προσδόκιμο ζωής των Ελλήνων δεν υπάρχει πρόσφατος επιστημονικός προσδιορισμός αλλά εκτιμάται ότι κατά τη τελευταία 5ετία έχει μειωθεί κατά 3 χρόνια, από τα 80 χρόνια το 2008 έχει περιοριστεί στα 77 το 2013 .

ΜΕΡΙΚΑ ΑΛΛΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ

ΠΡΩΤΟΓΕΝΕΣ ΠΛΕΟΝΑΣΜΑ ΚΑΙ ΓΕΝΝΗΣΕΙΣ

– Οι γεννήσεις μείωση 14%. Από 118302 το 2008 μειώθηκαν στις 100980 το 2012

– Μια ανασφάλιστη έγκυος πρέπει να πληρώσει 650 ευρώ για τον προγεννητικό έλεγχο, άλλα 650 ευρώ για τον φυσιολογικό τοκετό, ενώ στην περίπτωση καισαρικής πρέπει να πληρώσει 1.200 ευρώ.

– Την ίδια στιγµή ο βασικός εµβολιασµός (από 2 µηνών έως 5 και 6 ετών) ενός παιδιού κοστίζει 1.400 ευρώ, ενώ αν αυτός δεν πραγµατοποιηθεί το παιδί κινδυνεύει να αποκλειστεί από το σχολείο

– 3799 θανάτους περισσότερους από τις γεννήσεις είχαμε το 2011 και σχεδόν τριπλασιασμό 9690 το 2012.Για πρώτη φορά τα τελευταία 65 χρόνια, το 2011 και 2012 παρατηρήθηκε αρνητική μεταβολή στη φυσική κίνηση του πληθυσμού.

– ΜΟΛΥΝΣΕΙΣ από τον HIV στους χρήστες ενέσιμων ναρκωτικών:

10 – 15 την περίοδο 2007 – 2010, 256 το 2011, 522 το 2012

Αιτία: ο περιορισμός της χορήγησης συριγγών στους χρήστες ενδοφλεβίων ναρκωτικών το 2010, για να εξοικονομηθούν μερικές δεκάδες χιλιάδες ευρώ. Ο τότε Υ.Υγείας Λοβέρδος, απέδωσε την αύξηση των ατόμων που ήταν οροθετικά για τον ιό του AIDS στη πορνεία και διαπόμπευσε τις οροθετικές πόρνες από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης.

– Κάτι παρόμοιο συνέβη και με την οικονομία στους ψεκασμούς . Αυτό το 2010 κόστισε τη ζωή 62 ατόμων που προσβλήθηκαν από τον ιό του Δυτικού Νείλου και στην επανεμφάνιση της ελονοσίας στην Λακωνία. Για την ελονοσία το Ευρωπαϊκό κέντρο πρόληψης και ελέγχου νοσημάτων έχει εκδώσει προειδοποίηση προς τους ταξιδιώτες για τη νότια Ελλάδα και τους συστήνει να έχουν μαζί τους ανθελονοσιακά φάρμακα δίκτυα και spray.

– 80-90 κρούσµατα φυµατίωσης κάθε έτos στο «Γ. Παπανικολάου»

H «ξεχασµένη» µετά την δεκαετία του 1990 φυµατίωση επανεµφανίζεται απειλητικά στη χώρα μας. Μάλιστα, το 4% των κρουσµάτων στην Ελλάδα είναι το ανθεκτικό ή πολυανθεκτικό είδος της νόσου, τη στιγµή που στις χώρες της EE ο µέσος oρos είναι 1 %.

Στις δύο Πνευµονολογικές Κλινικές του νοσοκοµείου «Γ. Παπανικολάου», ενώ παλαιότερα εµφανίζονταν δύο µε τρία κρούσµατα το χρόνο, σήµερα εµφανίζονται περίπου 80-90 το χρόνο, σύµφωνα µε δήλωση στο ΑΠΕ-ΜΠΕ του προέδρου της Εταιρείας Μελέτης Πνευµονοπαθειών.

Έρευνα Εθνικής Σχολής Δημόσιας Υγείας (ΕΣΔΥ) στο επιστημονικό έντυπο «HealthPolicy (2013)

Τραγική επιδείνωση της δημόσιας και ατομικής υγείας και ιδιαίτερα την αύξηση των ποσοστών σε τομείς της ψυχικής υγείας, τις αυτοκτονίες, τις επιδημίες εξαιτίας της κρίσης καταγράφει συστηματική ανασκόπηση των επιπτώσεων της οικονομικής κρίσης στην υγεία και την υγειονομική περίθαλψη των Ελλήνων βάσει των άρθρων που δημοσιεύτηκαν στον τύπο την περίοδο από το 2009 έως το 2013.

Lancet : Οι εξάρσεις ανεργίας σχετίζονται ισχυρά με τις αυτοκτονίες σε ΕΛΛΑΔΑ- ΗΠΑ-ΡΩΣΙΑ-ΙΤΑΛΙΑ αλλά όχι σε Σουηδία- Φινλανδία- Ισλανδία γιατί επένδυσαν σε προγράμματα κοινωνικής προστασίας.

– Η χρηματοδότηση για την ψυχική υγεία έχει μειωθεί μετά το 2010. Πρόσφατα μάλιστα κονδύλι έφυγε από εκεί και μεταφέρθηκε στους ανέργους. Από το 2007 έως το 2009, έχουν διπλασιαστεί τα ποσοστά των ανθρωποκτονιών που έχουν καταγραφεί.

– Οι αυτοκτονίες στην Ελλάδα αυξήθηκαν κατά 17% από το 2007 έως το 2009, με τα ανεπίσημα δεδομένα να παραπέμπουν σε μια αύξηση 25% την περίοδο 2009 – 2010. Μια μελέτη διαπίστωσε αύξηση 36% από το 2009 έως το 2011 των προσώπων που δήλωσαν ότι αποπειράθηκαν να αυτοκτονήσουν (43% των αυτοχείρων ήταν άνεργοι).

– Οι συνθήκες φτώχειας μπορούν να επηρεάσουν και την κατάσταση της ψυχικής υγείας. H ψυχική υγεία των Ελλήνων έχει επιβαρυνθεί σημαντικά. Το 2008 το 3,3% των Ελλήνων πληρούσε κριτήρια μείζονος κατάθλιψης και το ποσοστό αυτό το 2012 τετραπλασιάστηκε και έφτασε στο 12,3%.

– Σε πρόσφατη έκθεση τns ΟΚΕ (Οικονοµικής και Κοινωνικής Επιτροπής) αναφέρεται ότι το 34.6% των πολιτών στη χώρα βρίσκεται αντιµέτωπο µε τον κίνδυνο τns φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισµού

– ΟΟΣΑ: Στην Ελλάδα, οι κατά κεφαλήν δαπάνες για την υγεία μειώθηκαν κατά 11,1%, ενώ στην Ιρλανδία 6,6%.

Η αύξηση των δαπανών υγείας μειώθηκε σημαντικά και σε άλλες χώρες, ανάμεσά τους στις ΗΠΑ (1,3%) και στον Καναδά (0,8%).

Ο ΟΟΣΑ προειδοποίησε ότι τα βραχυπρόθεσμα δημοσιονομικά οφέλη πιθανόν πρόκειται να είναι πολύ μικρότερα από τις μακροπρόθεσμες επιπτώσεις για την υγεία και τις δαπάνες για την υγεία.

– Αξίζει να σημειωθεί ότι η Ελλάδα είναι πρωταθλήτρια στις ιδιωτικές δαπάνες υγείας .Οι Έλληνες δαπανούν ετησίως από τη τσέπη τους το 4,76% του εισοδήματος τους που αντιστοιχεί σε 1.051 δολάρια ενώ οι Βέλγοι το 2,19% και οι Ισπανοί το 2,09.

Πως δημιουργήθηκε το μέρος του πρωτογενούς πλεονάσματος που έχει να κάνει με την υγεία:

– δραστική περικοπή των λειτουργικών δαπανών των δηµόσιων νοσοκοµείων, (τοπικό παράδειγμα η προσπάθεια κλεισίματος της ΠΔΧ του ΠΑΓΝΗ , μεγάλες ελλείψεις προσωπικού(ΑΓΓΧ – ΝΧ).

– Νοσοκομείο του Αγίου Νικολάου, όπου λειτουργούν έξι τμήματα με τρεις γιατρούς, πέντε με δύο, επτά με έναν γιατρό και τρία τμήματα έχουν κλείσει εντελώς. 48 γιατροί σήμερα, ενώ το 2009 ήταν 68. Μείωση του ιατρικού δυναμικού του Νοσοκομείου κατά 29,41%. Από τα λειτουργούντα τμήματα του Νοσοκομείου, μόνο πέντε εφημερεύουν ολόκληρο τον μήνα, ενώ τα υπόλοιπα ουσιαστικά κλείνουν μετά το πρωινό ωράριο από 4 έως 29 ημέρες τον μήνα Τα νοσοκομεία σε όλη την Ελλάδα δουλεύουν κυριολεκτικά στο κόκκινο αφενός λόγω της πολύ αυξημένης προσέλευσης (30% το 2011) και αφετέρου λόγω μείωσης του προσωπικού(30- 40% λιγότερο) όσο και από την επάρκεια και την ποιότητα του υλικού.

– απλήρωτες εφηµερίες και υπερωρίες του προσωπικού (με ταυτόχρονη μείωση μισθού κατά 40%), διάλυση του ΕΟΠΥΥ, με υποστελεχωµένο και ανεπαρκές ΠΕ∆Υ, ληξιπρόθεσµες οφειλές προς προμηθευτές, φαρμακοποιούς και άλλους

– µετακύλιση µεγάλου µέρους της δηµόσιας φαρµακευτικής δαπάνης στους ασθενείς.

Όλα αυτά οδηγούν στην κατάρρευση των δηµόσιων κοινωνικών δοµών, την ίδια στιγµή που χρειάζεται περισσότερο από ποτέ η ενίσχυση τους.

Μετά την κρίση, ένας αυξανόμενος αριθμός των Ελλήνων ζήτησε ιατρική συμβουλή από τα κοινωνικά ιατρεία που είχαν προηγουμένως χρησιμοποιηθεί κυρίως για την παροχή περίθαλψης σε μετανάστες χωρίς έγγραφα.

Το …κερασάκι στην τούρτα

Σύμφωνα με την επίσημα ετήσια στοιχεία από το Υπουργείο Υγείας δεν υπήρχαν βραχυπρόθεσμες αρνητικές επιπτώσεις της κρίσης στις υπηρεσίες δημόσιας υγειονομικής περίθαλψης αλλά υπήρξε αύξηση της αποδοτικότητας των νοσοκομείων το 2010 – 2011, ενώ οι ετήσιες δαπάνες υγείας μειώθηκαν, μεταξύ του 2009 και 2011 κατά 19,5%.

Συμπέρασμα

Αυτή είναι η ζοφερή πραγµατικότητα σε σύγκρουση µε την θριαµβολογία περί πρωτογενούς πλεονάσµατος και το κυβερνητικό – μιντιακό success story για το τέλος του Μνηµονίου και την ανάπτυξη που έρχεται.

Υ.Γ

Αμεσα επίσης θα πρέπει να εκπονηθεί ένα για τη διαχείριση της τρομακτικής ανθρωπιστικής κρίσης που έχει προκύψει στη χώρα μας. Η εφαρμογή του είναι δύσκολη, γιατί από τις διοικήσεις και το προσωπικό, αλλά και γιατί τα νοσοκομεία δεν διαθέτουν τις κατάλληλες υπηρεσίεςΤα Κοινωνικά Ιατρεία, όπου υπάρχουν, μπορούν να συνεργαστούν με τα νοσοκομεία και να μεταφέρουν την πολύτιμη εμπειρία που έχουν αποκτήσει σε θέματα οργάνωσης και αντιμετώπισης προβλημάτων σε πληθυσμούς άνεργων, φτωχών, εργαζόμενων με μισθούς μη αξιοπρεπούς διαβίωσης και του παιδικού πληθυσμού.

Ισως να υπάρχουν προβληματισμοί για το κόστος λειτουργίας. Ως γνωστόν, ένας από τους σημαντικούς παράγοντες που είναι το κόστος αυξάνεται τις τελευταίες δεκαετίες λόγω της ανάπτυξης και εξέλιξης της βιοϊατρικής τεχνολογίας. Στη χώρα μας πρέπει να προσθέσουμε και άλλους σημαντικούς παράγοντες αύξησης του κόστους, όπως: τον ανορθολογικό και ερασιτεχνικό τρόπο διοίκησης, την ασυνέχεια των σχεδιασμών, την χωρίς έλεγχο αγορά βιοϊατρικού εξοπλισμού κ.λπ. Ένα άλλο στοιχείο κόστους που πρέπει να προστεθεί, στο πλαίσιο του Σχεδίου Διοίκησης Κρίσεων, είναι οι υπηρεσίες υγείας που πρέπει να προσφερθούν άμεσα στον ανασφάλιστο πληθυσμό που σήμερα δεν έχει πρόσβαση στα νοσοκομεία και ένα τμήμα του προσφεύγει στα Κοινωνικά Ιατρεία.

Λύσεις όμως υπάρχουν και οι λύσεις πρέπει να είναι πολιτικές, που θα καθορίσουν και τις τεχνικές επίλυσης των προβλημάτων, αν αποδεχτούμε πως το κόστος ασφαλώς πρέπει να ελέγχεται, αλλά κανένα κόστος δεν μπορεί να είναι καταδικαστικό της υγείας ενός πληθυσμού.

* Ο Γιώργος Φραντζέσκος είναι ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ Ε.Σ.Υ ΑΝΑΙΣΘΗΣΙΟΛΟΓΙΑΣ   ΠΑ.Γ.Ν.Ηρακλείου